Phản ứng chống trả hay bỏ chạy, còn được biết đến với tên gọi phản ứng căng thẳng cấp tính, là một phản ứng sinh lý xuất hiện khi có mặt một thứ gì đó gây khiếp sợ cho chủ thể, cả về cơ thể và tinh thần. Phản ứng này bị khơi mào bởi sự phóng thích các hormone giúp cơ thể chuẩn bị sẵn sàng để – hoặc là ở lại, đương đầu với mối đe dọa – hoặc là trốn chạy để bảo vệ an toàn cho bản thân.
Thuật ngữ “chống trả hay bỏ chạy” thể hiện các lựa chọn mà tổ tiên chúng ta đã trải qua khi gặp phải một mối nguy hiểm xuất hiện.
Họ có thể chọn chống trả hoặc bỏ chạy. Dù là tình huống nào thì phản ứng sinh lý và tâm lý đối với căng thẳng cũng giúp cơ thể chuẩn bị để phản ứng lại mối nguy hiểm đó.
Phản ứng chống trả hay bỏ chạy được mô tả lần đầu tiên vào những năm 1920 bởi nhà sinh lý học Walter Cannon. Cannon đã nhận ra một chuỗi các phản ứng xuất hiện tức thời bên trong cơ thể giúp dịch chuyển những nguồn năng lượng của cơ thể để xử lý tình huống gây đe dọa. Ngày nay, phản ứng chống trả hay bỏ chạy được xem là một phần trong giai đoạn đầu tiên của hội chứng thích ứng chung do Hans Selye phát hiện, một học thuyết mô tả quá trình phản ứng lại căng thẳng.
Quá trình diễn ra phản ứng chống trả-hay-bỏ chạy
Để đối phó với căng thẳng cấp tính, hệ thần kinh giao cảm của cơ thể được kích hoạt bởi sự phóng thích hormone đột ngột. Hệ thần kinh giao cảm kích thích tuyến thượng thận phóng thích các hormone nhóm catecholamine, bao gồm adrenaline và noradrenaline. Kết quả là làm tăng nhịp tim, huyết áp và nhịp thở.
Sau khi mối đe dọa biến mất, cơ thể sẽ mất từ 20 đến 60 phút để trở về trạng thái bình thường như trước khi kích thích xuất hiện.
Bạn có thể nghĩ đến lúc bản thân mình đã từng trải nghiệm phản ứng chống trả hay bỏ chạy này. Khi đối mặt với cái gì đó gây sợ hãi, nhịp tim của bạn tăng nhanh, bạn bắt đầu thở gấp hơn, toàn bộ cơ thể trở nên căng như dây đàn và sẵn sàng để hành động.
Phản ứng này có thể xảy ra khi có mặt một mối hiểm họa sắp xảy đến với cơ thể (như chạm trán với một con chó hung dữ gầm gừ vào buổi sáng lúc bạn chạy bộ) hoặc là kết quả của một đe dọa thiên về tâm lý (như chuẩn bị có một bài thuyết trình lớn trước trường hay tại chỗ làm).
Một vài dấu hiệu về cơ thể cho thấy phản ứng chống trả hay bỏ chạy đã được châm ngòi, bao gồm:
– Nhịp tim và nhịp thở tăng nhanh: Cơ thể làm tăng nhịp tim và nhịp hô hấp để cung cấp đủ năng lượng và oxy cần thiết để thực hiện phản ứng ngay lập tức trước mối nguy hiểm.
– Da tái xanh hoặc ửng đỏ: Khi phản ứng căng thẳng bắt đầu xuất hiện, lưu lượng máu đến các khu vực bề mặt của cơ thể bị giảm xuống và lưu lượng đến các cơ, não, tứ chi tăng cao. Kết quả là da bạn có thể tái xanh đi hoặc mặt bạn có thể sẽ vừa tái xanh mà lại vừa như bị ửng đỏ vì máu đang truyền nhanh đến đầu và não. Khả năng đông máu cũng tăng lên để ngăn chặn tình trạng mất máu quá mức khi bị thương.
– Đồng tử nở rộng: Cơ thể cũng tự chuẩn bị để tỉnh táo và tinh mắt hơn trong việc quan sát môi trường xung quanh trong khi mối nguy vẫn còn hiện diện. Một triệu chứng khác của phản ứng chống trả hay bỏ chạy là sự nở rộng của đồng tử, cho phép ánh sáng vào mắt nhiều hơn, từ đó tầm nhìn môi trường xung quanh cũng vì đó mà cải thiện hơn.
– Run rẩy: Khi đối mặt với căng thẳng hoặc mối nguy hiểm, các cơ bắp trên người trở nên căng cứng và sẵn sàng để hành động. Sự căng cơ này có thể làm cơ thể run rẩy hoặc rung lắc.
Tại sao phản ứng này lại quan trọng?
Phản ứng chống trả hay bỏ chạy đóng một vai trò chủ chốt trong quá trình xử lý một căng thẳng hoặc một mối nguy hiểm trong môi trường. Về cơ bản, phản ứng này giúp cơ thể chuẩn bị để chống trả hoặc bỏ chạy khỏi mối đe dọa. Một điều quan trọng cần lưu ý là phản ứng này có thể bị châm ngòi bởi những mối đe dọa có thực và cả những mối lo chỉ có trong tưởng tượng.
Bằng cách “châm ngòi” cơ thể hành động, bạn sẽ được chuẩn bị tốt hơn để ứng phó trong khi áp lực dâng cao. Sự căng thẳng do môi trường gây ra có thể cũng rất hữu ích, từ đó, khả năng cao là bạn sẽ đương đầu hiệu quả hơn với mối đe dọa.
Dạng căng thẳng này có thể giúp bạn xử lý tốt hơn những tình huống đòi hỏi bản thân bạn phải làm tốt, như ở trường hoặc ở chỗ làm. Trong những trường hợp mối đe dọa nghiêm trọng, ảnh hưởng đến mạng sống thì phản ứng chống trả hay bỏ chạy thực sự có thể đóng vai trò then chốt quyết định sự sống còn của bạn. Bằng cách “lên số” chống trả hoặc bỏ chạy, phản ứng này đảm bảo khả năng sống sót cao hơn cho chủ thể trước mối nguy hiểm.
Một điều cần nhớ là mặc dù phản ứng chống trả hay bỏ chạy xuất hiện tự động nhưng điều đó không có nghĩa rằng phản ứng này lúc nào cũng chính xác và hợp lý. Đôi khi chúng ta phản ứng theo cách này ngay cả khi chẳng có mối đe dọa thực sự nào.
Các chứng ám ảnh sợ là ví dụ điển hình về sự châm ngòi của phản ứng chống trả hoặc bỏ chạy khi đối mặt với một mối đe dọa do chủ thể tự cảm nhận. Một người sợ độ cao có thể có phản ứng căng thẳng cấp tính khi anh ta phải đi lên tầng cao nhất của một tòa nhà chọc trời để tham dự một cuộc họp. Cơ thể của anh này sẽ ở mức báo động cao khi nhịp tim và nhịp thở đều tăng. Khi phản ứng này trở nên nghiêm trọng hơn, nó có thể đưa đến một cơn hoảng loạn.
Hiểu rõ phản ứng chống trả hay bỏ chạy tự nhiên của cơ thể là một cách giúp ta đối phó với những tình huống như vậy. Khi bạn thấy mình bắt đầu căng thẳng, bạn có thể tìm những cách làm cơ thể bình tĩnh và thư giãn hơn.
Phản ứng căng thẳng là một trong những chủ đề nghiên cứu chính trong một ngành đang trên đà phát triển nhanh – tâm lý học sức khỏe. Các nhà tâm lý học sức khỏe quan tâm đến việc giúp con người ta tìm ra cách chiến đấu với căng thẳng và sống khỏe mạnh, tạo ra nhiều giá trị hơn. Bằng cách tìm hiểu về phản ứng chống trả hay bỏ chạy, các nhà tâm lý có thể giúp mọi người khám phá những cách thức mới trong việc đương đầu với phản ứng tự nhiên của cơ thể gây ra do căng thẳng.
Tham khảo. View Article Sources
Brannon, L & Feist, J. Health Psychology: An Introduction to Behavior and Health. Belmont, CA: Wadsworth; 2010.
Brehm, B. Psychology of Health and Fitness. Philadelphia: F.A. Davis Company; 2014.
Teatero, ML & Penney, AM. (2015). Fight-or-flight response. In I Milosevic & RE McCabe, (Eds.), Phobias: The Psychology of Irrational Fear. Santa Barbara, CA: Greenwood; 2015.
Nguồn: https://www.verywellmind.com/what-is-the-fight-or-flight-response-2795194
